“Meraklı Bir Giriş”
Adalet sistemini düşündüğümde aklıma hep şu soru takılır: “Acaba Savcı mı daha güçlü, yoksa Hakim mi?” Bazen günlük konuşmalarda bu soru espriyle, bazen de ciddi tartışmalarda gündeme gelir. Peki bu soruyu — biraz bilimsel merak, biraz hukuki gerçeklik, biraz da sistemin işleyişi üzerinden — ele alırsak ne demek mümkün? Gelin birlikte bakalım.
Savcı ve Hakim: Temel Roller Nelerdir?
Adalet sisteminde savcı ile hâkim, birbirinden farklı ama birbirine bağımlı iki mihenk taşı gibidir. Savcı, suç işlendiği iddia edilen vakalarda olayı araştıran ve kamu adına dava açan kişidir. Delilleri toplar, varsa tanıkları dinletir, iddianame hazırlar — yani iddia makamının temsilcisidir. ([Arasındaki Fark][1])
Hakim ise dava başladığında devreye girer. Mahkeme salonunu yönetir, gösterilen delillerin hukuka uygunluğuna karar verir, savunma ile savcılık argümanlarını dinler, nihayetinde suçu ya sabit görür ya görmez. Karar mercii odur. ([LegalClarity][2])
Yani amaçları ve sorumlulukları farklıdır: Savcı kamu adına “iddia”da bulunur; hakim ise bu iddiayı tarafsız biçimde değerlendirir ve karar verir.
Hiyerarşi Var Mı? “Kim Daha Büyük?” Sorusu Neden Yanıltıcı?
Çevremizde hâkim mi üstündür, savcı mı diye bir hiyerarşi hayali kuranlar olabilir. Ancak resmi ve hukuki anlamda böyle bir ast‑üst ilişkisi yoktur. Her iki meslek grubu da eşit statüde yargı mensubudur ve her ikisi de Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) bünyesinde yer alır. ([Ekran Haber][3])
Dolayısıyla “savcı daha yukarıda, hâkim daha aşağıda / ya da tam tersi” gibi bir düşünce, sistemin temel mantığıyla çelişir. Onlar aslında farklı ama eşdeğer görevlerde dururlar.
Bilimsel Yaklaşım: Rol Farklılığı ve Sistemsel Dengeler
Sosyal bilimlerde ve ceza hukuku literatüründe, yargı sistemi genellikle “idare/iddia – karar/verme” ikiliğiyle analiz edilir. Bu ayrımın altında yatan teori şudur: adalet sisteminin meşruiyeti için iddia makamı ile karar makamının ayrılığı gerekir — yani savcı ile hâkim aynı görevde olmamalıdır. Bu, hem tarafsızlık hem de adil yargılanma hakkı açısından temel bir ilkedir. ([LegalClarity][2])
Bu yüzden sistemlerde savcı, soruşturma ve iddia aşamasında aktif; hâkim ise yargı aşamasında aktif rol oynar. Bu ayrım, kamu güveni, hukukun öngörülebilirliği ve adaletin bağımsızlığı açısından son derece değerlidir.
Neden Toplumda “Büyük” Hissi Var?
Önce iddia geliyor: Suçun açığa çıkarılması, soruşturma, tutuklama, iddianame gibi süreçleri savcı başlatıyor. Bu da savcıyı “süreci yöneten” aktif unsur hâline getiriyor. Dolayısıyla dışarıdan bakan biri için “asıl gücü elinde bulunduran kişi” gibi algılanabiliyor.
Medya ve popüler kültür: Filmler, diziler genellikle savcıyı “karakter” olarak öne çıkarıyor; dava öncesi haberlerde “savcı başladı / soruşturma açtı” gibi ifadeler dikkat çekiyor. Bu da algıyı güçlendiriyor.
Karar görünmezlik kazanıyor: Hâkim salonda karar veriyor; ama dışarıdan bu kararın nasıl verildiğini genellikle kimse görmüyor. Oysa karar mekanizmasının merkezinde hâkim var — ki bu ceza veya beraat kararının çıkacağı yer.
Hakim de Savcı da – Adalet İçin Eşit Önemli
Hukuki metinlere, sistemin mantığına ve işleyişine baktığımızda şu çıkar ortaya çıkıyor: savcı ile hâkim arasında fiili veya yapısal “üstlük” ilişkisi yoktur. Her ikisi de hukuk devleti modellerinde, birbirini tamamlayan ama farklı sorumluluk taşıyan aktörlerdir.
Savcı olmasaydı, suç iddia edilmez; hâkim olmasaydı dava neticelenmez. Birinin işlevselliği diğerinin varlığına bağlıdır.
Üzerine Düşünmeye Değer Sorular
Savcının elindeki iddia yetkisi — suç sayısının ve dava sayısının artması yönünde bir teşvik yaratıyor olabilir mi?
Hâkimlerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı, toplumda adalete duyulan güveni ne kadar etkiliyor?
Eğer savcı ve hâkim görevleri iç içe geçseydi, adalet sistemi nasıl etkilenirdi — avantaj mı olurdu, risk mi?
Sonuç: “Kim Daha Büyük?” Yanlış Soru
Savcı mı daha büyük, hâkim mi? Bu soru aslında hukuki yapının yanlış anlaşılmasından doğuyor. Ne savcı “üst”, ne hâkim “alt”. Onlar eşit seviyede, farklı görevlerde adaletin teminatını oluşturuyor. Bilimsel ve sistemsel bir bakışla, bu iki meslek grubunun birbiriyle dengede olması — adaletin kendisi için en doğru model.
Sizce de bu denge bozulursa ne gibi etkiler ortaya çıkabilir?
[1]: “Hakim, Savcı ve Avukat arasındaki fark nedir”
[2]: “Judge vs. Prosecutor: Roles and Key Differences – LegalClarity”
[3]: “SAVCI MI HAKİM Mİ DAHA YETKİLİ? Hiyerarşide hangisi daha üst sırada?”